Begrotingsresultaat en vermogen

Algemeen
Dit hoofdstuk beschrijft de manier waarop het begrotingsresultaat tot stand komt. Daarnaast wordt inzicht gegeven in de omvang van de gespaarde middelen van de gemeente (het zogenaamde vermogen). Voordat we daar nader op ingaan hechten wij eraan allereerst in te gaan op een aantal landelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de lokale gemeentefinanciën.

Kortingen Rijk
Zoals aangekondigd in de kadernota 2024 en is beschreven in de Voorjaarsnota 2023 van het Rijk blijkt dat gemeenten vanaf 2026 structureel € 3 miljard minder krijgen om hun taken uit te voeren. Daar hebben alle gemeente last van, dus ook de gemeente Beekdaelen. Hierdoor is er geen toereikende structurele financiering van de taken van gemeenten. Dit heeft onvermijdelijk gevolgen voor het voorzieningenniveau, de leefomgeving, de zorg en de ondersteuning die gemeenten hun inwoners kunnen bieden. Tot op heden heeft het kabinet niet gezegd dat het hier om een bezuiniging gaat, maar ook niet aangegeven welke taken niet of minder moeten worden uitgevoerd. De korting van 3 miljard is verwerkt in het resultaat dat de gemeente heeft gepresenteerd in de kadernota 2024.

Inzet VNG
De VNG maakt een vuist tegen het rijk en dringt erop aan dat het rijk gemeenten tegemoet moet komen. Concreet vraagt de VNG het volgende:
•    Ophogen van het gemeentefonds en herstel van het accres vanaf 2026 (€ 3 miljard landelijk vanaf 2026)
•    De opschalingskorting definitief te schrappen (€ 675 miljoen landelijk vanaf 2026)

Voor de jaren 2026 en 2027 zijn gemeenten landelijk voor 1 miljard gecompenseerd. Die compensatie was al verwerkt in het resultaat van de kadernota 2024. Of die compensatie in stand blijft, of dat de gemeenten juist voor een hoger bedrag worden gecompenseerd is ten tijde van het opstellen van deze begroting nog niet duidelijk. De septembercirculaire 2023 die is verwerkt in de voorliggende begroting biedt hier geen inzicht in.

Begrotingsadvies VNG
Op 14 juli jl. heeft de VNG een ledenbrief gestuurd met daarin een begrotingsadvies voor gemeenten. Dat begrotingsadvies bestaat uit twee onderdelen: 
1.    Presenteer voor de jaren 2024 en 2025 een sluitende begroting. 
2.    Breng de lasten in de meerjarenramingen voor 2026 en 2027 in beeld, in de vorm van een realistische begroting. Baseer deze op het huidige takenpakket, de noodzakelijke investeringen, de inflatie, de stijgende rente, de ambities uit uw coalitieakkoord en geschatte mee- en tegenvallers. Naar verwachting zullen de meerjarenramingen 2026 en 2027 dan duidelijk tekorten aangeven.

Achterliggende gedachte van de VNG is dat, door de gevolgen van de keuzes van het kabinet te laten zien, een helder signaal wordt afgegeven aan het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer: de gemeentelijke financiën zijn momenteel onvoldoende voor het uitvoeren van het huidige takenpakket. In deze begroting nemen wij het advies van de VNG over. De begroting 2024 is realistisch en, mede om die reden, laten de jaren 2026 en 2027 tekorten zien.

Effect begrotingsadvies VNG voor het provinciaal toezicht
De Provincie hanteert het zogenaamde 'gemeenschappelijk financieel toezichtskader' om te beoordelen of een gemeente onder het lichte repressief (normaal) of preventief (verscherpt) toezicht valt. In dat toezichtskader is beschreven dat gemeenten een begroting dienen aan te bieden die structureel en reëel in evenwicht is. Hierbij hanteert de provincie de regel dat een begroting dat evenwicht heeft als de structurele lasten worden afgedekt door structurele baten in het begrotingsjaar zelf. In het geval van de begroting 2024 betekent dit dat het dienstjaar 2024 van de begroting 2024-2027 structureel en reëel in evenwicht dient te zijn. De voorliggende begroting voldoet aan die eis.

In deze paragraaf leggen wij stapsgewijs uit op welke manier het resultaat van deze begroting tot stand komt. Allereerst wordt het resultaat van de kadernota 2024 gecorrigeerd waardoor een gezuiverde basis voor de begroting ontstaat (stap 1). Vervolgens wordt beschreven welke mutaties plaatsvinden in deze begroting 2024 (stap 2). Nadat de stappen 1 en 2 zijn doorlopen is sprake van tekorten in de jaren 2026 en 2027 terwijl in de jaren  2024 en 2025 sprake is van grote overschotten. Wij zullen deze overschotten voor een deel reserveren voor de toekomstige investeringen in de onderwijshuisvestingen in Nuth en Puth. Naar verwachting bedraagt het ongedekte deel van de investeringen in de onderwijsvoorzieningen, nadat de reserveringen in deze begroting hebben plaatsgevonden, nog € 4,2 miljoen.

In de onderstaande tabel is aangegeven hoe het begrotingsresultaat zich ontwikkelt. De laatste rij in de tabel laat het resultaat van deze begroting zien.

Als startpunt voor het meerjarig perspectief voor de begroting geldt het resultaat dat is gepresenteerd in de kadernota 2024. Zoals bekend is in die kadernota nieuw beleid opgenomen. Ook zijn in de kadernota maatregelen beschreven die leiden tot een verbetering van het resultaat voor de jaren 2024-2027.

Voor het nieuwe beleid en voor de maatregelen ter verbetering van het resultaat geldt dat deze apart ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd (en dus niet via de kadernota). Daarom worden de kosten en baten die daaruit voortvloeien eerst geëlimineerd. Voor het nieuwe beleid geldt dat deze later in deze begroting weer opnieuw worden opgevoerd (in stap 2). 

De onderstaande tabel laat zien welke bedragen zijn gemoeid met het elimineren van de financiële gevolgen van het nieuwe beleid en de verbetermaatregelen (bedragen x € 1.000, + is positief en – is negatief voor het resultaat van de begroting):

Nu de basis voor de begroting staat kan worden bekeken welke ontwikkelingen zich hebben voorgedaan die een effect hebben op het begrotingsbeeld.

Raadsvergaderingen september 2023 en oktober 2023

Na het vaststellen van de kadernota 2024 hebben twee raadsvergaderingen plaatsgevonden die stukken bevatten die leiden tot financiële mutaties. In de vergadering van 26 september jl. waren dat de besluiten die verband houden met de Gyselaar fase 2, het gemeenschapshuis in Puth, de grondaankoop in Jabeek/ Süsterseel en de pilot straatcoaches. In de raad van 31 oktober¹ de besluiten aangaande de entree van het gemeenschapshuis in Schinnen, het speelruimtebeleid en het masterplan Schinveld 2.0. Bij elkaar leiden de besluiten uit deze vergaderingen tot een aanvullende structurele ruimtevraag van ruim € 400 duizend euro.

Nieuw beleid  aangekondigd in de kadernota

In de kadernota is aangekondigd dat een aantal beleidsinitiatieven gaat landen in de begroting 2024. Voor een aantal van deze initiatieven geldt dat de bedragen zijn veranderd ten opzichte van de bedragen die waren vermeld in de kadernota. De bedragen die nu in de begroting staan zijn nader uitgezocht en daarmee meer accuraat.  

Voor één beleidsinitiatief geldt dat deze kosten niet waren aangekondigd in de kadernota 2024 terwijl dit krediet wel in deze begroting wordt gevraagd. Het betreft het project 'aanschaf nieuw zaaksysteem'. 

Het nieuwe beleid dat in deze begroting wordt gevraagd is in de onderstaande tabel samengevat (bedragen in duizenden euro's). Per beleidsinitiatief is aangegeven of het gaat om noodzakelijk beleid (A), nuttig beleid (C) of dat sprake is van een mix van nut en noodzaak (B). Op die manier trachten wij tot enige prioritering te komen. Ook is, per beleidsinitiatief, aangegeven in welke paragraaf van deze begroting een nadere toelichting kan worden gevonden.

¹ Gezien het feit dat deze begroting is verspreid voordat de raadsvergadering van 31 oktober heeft plaatsgevonden, wordt er vanuit gegaan dat alle raadsvoorstellen die zijn geagendeerd voor de raad van 31 oktober conform voorstel door de raad worden besloten. 

In de kadernota is, naast nieuw beleid dat in de begroting landt, ook aangegeven dat nieuwe beleidsinitiatieven volgen waarvan de extra kosten worden voorgelegd via aparte raadsvoorstellen. Het inzicht dat de kadernota gaf voor wat betreft die beleidsinitiatieven is achterhaald, aangezien een aantal van die raadsvoorstellen al door de raad is vastgesteld in de raadsvergaderingen van september en van oktober. 

Onderstaand treft u een geactualiseerd overzicht aan, waarin ook weer de codering is aangebracht voor noodzakelijk beleid (A), nuttig beleid (C) en een mix variant (B). Per beleidsinitiatief is aangegeven in welke paragraaf van deze begroting een nadere toelichting kan worden gevonden. Het betreffende overzicht is puur informatief. Over de betreffende beleidsinitiatieven wordt via deze begroting geen besluitvorming gevraagd (bedragen x € 1.000, + is positief en – is negatief voor het resultaat van de begroting).

Zoals eerder in deze paragraaf beschreven stevent de gemeente vanaf het jaar 2026 af op tekorten. We moeten de komende jaren om die reden op zoek gaan naar mogelijkheden om het resultaat te verbeteren: we kunnen niet anders. Die mogelijkheden kunnen worden gezocht aan de uitgavenkant (besparingen) of aan de inkomstenkant (verhogen lokale heffingen). Onderstaand treft u enige suggesties aan.

Kostendekkend maken afvalstoffenheffing
In de begroting 2023 heeft de raad besloten om een deel van de gestegen kosten van afval niet in rekening te brengen bij de burgers. Besloten kan worden de tarieven weer terug te brengen op een kostendekkend niveau. Dat leidt tot een stijging van het vast recht van ongeveer 25 euro per gezin.  Voor de gemeentebegroting betekent dit een voordeel van € 400.000.

Kostendekkend maken leges
De leges in de gemeente zijn al sinds jaar en dag niet kostendekkend. Verhoging tot het kostendekkende tarief betekent een structurele verbetering van het resultaat van afgerond € 500.000. 

Inkomensafhankelijke bijdrage WMO
Vanaf het jaar 2026 worden gemeenten voor wat betreft de WMO in de gelegenheid gesteld af te stappen van het wettelijk vastgestelde vaste abonnementstarief. Er kan een inkomensafhankelijke bijdrage worden gevraagd die leidt tot een stijging van de baten enerzijds. Anderzijds leidt de afschaffing van het abonnementstarief mogelijk  tot een afname van de vraag en daarmee ook tot een afname van de kosten. De beheerders van het gemeentefonds hebben vanaf het jaar 2026 een korting in het gemeentefonds doorgevoerd, die gemeenten kunnen terugverdienen door het abonnementstarief af te schaffen en de inkomensafhankelijke bijdrage in te voeren. Naar verwachting leidt de invoering van de inkomensafhankelijke bijdrage tot een voordeel van jaarlijks bijna €400.000.

Besparingen
De gemeentelijke budgetten zijn in de begroting opgenomen om de gestelde doelen te bereiken. Verlaging van de budgetten heeft daarmee vanzelfsprekend gevolgen voor de mate waarin de gestelde doelstellingen worden gehaald. De besparingen leiden daarmee tot (vaak negatieve) maatschappelijke effecten. De gemeente is druk doende het besparingspotentieel in kaart te brengen alsmede de negatieve effecten die de besparingen tot gevolg hebben. Op die manier kunnen er voor de toekomst keuzes worden gemaakt.

Verhogen lokale heffingen
Naast besparingen kan ook worden gedacht aan verhoging van de lokale heffingen. Zo kan de toeristenbelasting op termijn worden verhoogd. Dat achten wij niet ondenkbaar met het oog op de investeringen die de laatste jaren hebben plaatsgevonden op het gebied van recreatie en toerisme. Daarnaast bestaat de mogelijkheid de onroerendzaakbelasting te verhogen. Een verhoging van de onroerend zaakbelasting met 1% leidt tot een inkomstenstijging van indicatief € 80.000. Zoals vermeld in het coalitieprogramma ‘Ons thuis, Ons Beekdaelen’ willen we de lastenstijging van de burger zo beperkt mogelijk houden.

Voor de vermelde oplossingsrichtingen geldt, net als voor het nieuwe beleid dat wordt gevraagd via aparte raadsvoorstellen, dat besluitvorming in deze begroting nog niet wordt gevraagd. Betreffende maatregelen willen we laten afhangen van de omvang van de toekomstige tekorten. In de toekomstige buraps, kadernota's en begrotingen wordt de raad daar actief over geïnformeerd.

In de onderstaande tabel zijn de bedragen die horen bij de oplossingsrichtingen samengevat (bedragen in duizenden euro's).

Om vast te kunnen stellen dat er sprake is van structureel evenwicht dient het begrotingsresultaat gecorrigeerd te worden voor incidentele lasten en baten. Voor een specificatie van de incidentele lasten baten wordt verwezen naar de bijlage "Overzicht van incidentele baten en lasten".

In deze paragraaf wordt ingegaan op de reserves en voorzieningen van de gemeente Beekdaelen voor het begrotingsjaar 2024. Voor het jaar 2024 worden de mutaties beschreven van achtereenvolgens de algemene reserve, de bestemmingsreserves en de voorzieningen. Voor een meerjarig overzicht wordt verwezen naar de bijlage ‘staat van reserves en voorzieningen’.

Het deel van de reserves waar de gemeente nog vrij over kan beschikken bedraagt naar de huidige inzichten afgerond € 3,2 miljoen. Daar is de afgelopen jaren flink op ingeboet. Mede gelet op de grotere opgaven in de toekomst komt de reservepositie ernstig in gevaar. Dat in combinatie met de tekorten die eerder zijn beschreven in de paragraaf 'begrotingsresultaat en vermogen' maakt dat de gemeente nog behoedzamer dan normaal moet omgaan met nieuwe initiatieven die aanvullende middelen kosten. 

De algemene reserve van de gemeente bestaat uit een algemeen deel, de reserve herindeling en de reserve nog te bestemmen. De algemene reserves worden nu toegelicht.

• Algemeen deel
  De algemene reserve is een reserve waaraan de raad geen bestemming heeft gegeven. Het is vrij besteedbaar vermogen van de gemeente met dien verstande dat het als belangrijkste functie het vormen van een buffer voor financiële tegenvallers heeft.
• Reserve herindeling
  Deze reserve wordt aangewend om de uitgaven te dekken die voortkomen uit de herindeling (fusiebudget).
• Reserve nog te bestemmen
  Deze reserve kent weliswaar een bufferfunctie maar hoeft bij een toereikende algemene reserve niet als zodanig te functioneren. De reserve is daarom vrij besteedbaar. 

Het totaal van de bestemmingsreserves bedraagt per 1 januari 2024 € 71,2 miljoen: 

Onderstaand treft u een overzicht aan van de voorzieningen.